‘Kroncongmuziek in Indonesië’ deel 2

In deze editie verder onder meer over  de voortgang van de kroncong in Toegoe, de structuur van de teksten, waar de kroncong het meest werd gespeeld, over de Boeja’s en Djago’s, de ‘beperkingen’ (ja die waren er ook toen), de kroncong samenleving, de opkomst van de grammofoonindustrie en de verdere ontwikkeling van kroncong genres in geheel Indonesië.

De voortgang van de kroncongmuziek.

De ontwikkeling van de kroncongmuziek in Toegoe ging gestaag verder. De eerste Portugese teksten werden vermengd met Maleisische. De structuur van de Portugese teksten, de zogenaamde kwatrijnen (2×4 regels) e/o sonnet (2×3 regels), had een toepasselijke overeenkomst met de vierregelige Maleise liederen. Deze vervingen geleidelijk aan de Portugese teksten. De Hollanders* gebruikten simpele Hollandse teksten, de Euraziaten gebruikten Hollandse of Maleise teksten, of vaak allebei door elkaar, een duidelijke afspiegeling van hun gemengde afkomst.
* In die periode was dit afgeleid van Holland, en nog niet van Nederland!

En zo ontstond er een integratie van deze nieuwe kroncongmuziekcultuur, die later bekend zou zijn als de kroncong muziek. Vooralsnog de ‘kroncong Toegoe’ stijl. Handelaren en zeelui van de havenstad Tandjong Priok – ongeveer 2 kilometer van Toegoe – waren waarschijnlijk verantwoordelijk voor de verdere verspreiding van kroncong naar de andere noordelijke havensteden van Java, zoals Semarang en Soerabaja.

Jaren later werd deze kroncong Toegoe stijl op geheel eigenwijze manier door de Javanen op z’n Javaanse muziek tempo verfijnd. Er werden met enkele instrumenten uitgebreid zoals, de akoestische basgitaar, ukulele (oorspronkelijk een 2e generatie van de Portugese Cavaquinho gitaar en die terecht was gekomen op Hawaii) en bamboe fluit.

Op Batavia zelf waren kroncong liederen en –begeleiding populair bij soldaten van verschillende afkomst in de legerkampen en in de stad. Kroncong-repertoire bestond oorspronkelijk uit liefdesliedjes, slaapliedjes, dansliederen en liederen over de natuur of andere onderwerpen. Maar de soldaten richtten zich het meest op liefdesliedjes met geïmproviseerde teksten, bedoeld om prostituees en ‘onschuldige’ meisjes te verleiden. Buiten de legerkampen werd de kroncong muziek verspreid van kampong tot kampong door rondtrekkende kleine groepen zangers (minstrelen). Vaak hadden deze muzikanten een slechte reputatie, omdat hun kroncong liederen gezien en beoordeeld werden als bedreiging van de goede zeden, soms wel of niet terecht! Deze muzikanten hadden liederen genre dat bekend stond als Boeaja kroncong of Djago. Betekende letterlijk: ‘Krokodil of Haan’. En die duidden voor Machomannen of Vechtersbazen!

De meeste Boeaja kroncong waren van Indische afkomst; sommigen met Indiase, Maleise of Chinese achtergrond. Deze Boeaja kroncong bands waren in bijna elke kampong in en rond Batavia te vinden.

Hoewel kroncong muziek toen nog niet van grote gehalte was, trok die muziek toch al heel veel publiek. In het begin van de jaren 1900 waren er groepen van Boeaja’s toen gangs genoemd, maar met kronconggitaren i.p.v. ghetto-basters en pistolen, in bijna elke kampong van Batavia, waarvan de meest beruchte opereerde in de Chinese wijk Glodok. Kroncongmuziek had door de associatie met de boeaja’s vaak een slechte reputatie. Ondanks deze slechte naam trok de muziek aan het eind van de 19e eeuw een steeds groter publiek. De meeste en trouwste aanhangers waren te vinden onder de lagere en lage-middenklasse van de kampongs. Vooral de wijk Kemajoran in Batavia was bekend om haar hoge gehalte van kroncong-vertolkers en -liederen. De populariteit van kroncong muziek groeide vanaf het begin van de 19e eeuw onder een veel breder publiek. Vooral onder de Indonesische bevolking. Bij de Indische mensen kwam de kroncong onder dezelfde noemer te liggen als andere typische Indische uitingen zoals, de sarong, kebaja of het petjoh. Alles wat Indisch of inheems was, kreeg een ‘slechte naam’.

Het Indische leven moest zo Europees mogelijk worden, en de grote instroom van Hollandse uitgezonden krachten (vooral de komst van Hollandse vrouwen) zorgde daarvoor. Nu begon de koloniale tijd pas goed: ‘nette’ Indische jongens en meisjes behoorden niet meer naar kroncong te luisteren. Europese klassieke muziek werd het. Wie iets moderner wilde, had de westerse jazz of iets, iets minder westers; de Hawaiian als alternatief! ‘Deze situatie vormde zich toch min of meer als een eerste belemmering voor kroncongmuziek, van zogenaamde sociaal-maatschappelijke aard’!

Toen toonde de kroncong zijn veerkracht door weer nieuwe stromingen in zich op te nemen, met wisselend resultaat. De meest bekende stroming die toen ontstond, was de ‘Kroncong Foxtrot’ en ‘Kroncong Cha-cha-cha’. Ook was de stroming ‘Kroncong Hawaiian’ goed te merken. Vooral de Indische gitarist George de Fretes. Alleen de meest Indose laag van de Indo-Europese samenleving bleef de kroncong trouw, wat voor ‘nette’ mensen het vooroordeel over kroncong bevestigde. Voor Hollanders werd kroncong ‘beleefd’ als de Indische heimwee naar Indië. Voor Indische mensen zelf was het meer: ‘de vertolking van de Indische ziel, tijdloos, die een thuis biedt aan een volk in diaspora!

Grammofoonindustrie.

Tot nu toe was de kroncong straatmuziek; het werd slechts voor het plezier gespeeld en gezongen. Thuis en op straat, waarbij men zich begeleidde op gitaar, bamboefluit en viool. Eerst alleen in Batavia en omgeving, maar al gauw (door toedoen van handelaren en zeelui) werd kroncong ook gespeeld in noordelijke havenstad als Semarang en Soerabaja.

Verdere popularisering en professionalisering van kroncongmuziek werd beïnvloed door de komst van de grammofoonplatenindustrie. Direct na de introductie van ‘talking machine’ in het Westen, werd deze uitvinding in het Oosten geïntroduceerd. In 1902 nam India een vertegenwoordiger van Columbia enkele honderden titels op met lokale zangers en instrumentalisten. De eerste opnames werden in Europa geperst. Al in 1907 werd de eerste fabriek gebouwd in Calcutta om India en Zuidoost-Azië te bedienen. Binnen enkele jaren maakten grote maatschappijen als Lyraphon, Beka en Pathé opnames in de Oriënt en zorgden zij voor lokale vertegenwoordigers in de belangrijkste landen.

In deze vroege periode was de muziek nog steeds eenvoudig van karakter. Een trio bestaande uit gitaar, viool en fluit speelde eenvoudige melodieën in simpele instrumentatie waaraan soms een lijsttrommel (rebana) werd toegevoegd. De spelers werden niet met name genoemd. In de jaren twintig breidden de bands zich tot kleine orkesten: piano, cello, klarinet, banjo, mandoline en andere instrumenten werden toegevoegd. De muziek veranderde en was niet langer eenvoudige volksmuziek, maar had meer een stadsgeluid gekregen en werd steeds door professionele musici gespeeld. Deze ontwikkeling had deels te maken met de gehouden ‘concoursen’, waarbij orkesten met elkaar in competitie gingen. Deze concoursen werden regelmatig gehouden tijdens pasar malams zoals de Pasar Gambir in Batavia en amusementsparken, en vanaf 1910 toename in populariteit. Op zulke avonden werden de orkesten, vooral zangers en zangeressen, vaak beoordeeld door het publiek; wie waren beter of de besten? Bij deze avonden waren vaak ook ‘scouts’ van verschillende platenmaatschappijen aanwezig op jacht naar de ‘nieuwste ster’ voor hun platenlabels.

Midden de jaren twintig hadden artiesten eindelijk meer aanzien; hun namen werden vermeld op de grammofoonplaten en ze traden op in café’s en nachtclubs in en rond Batavia. Ook was de vorm van de muziek veranderd; het tempo van de vroege kroncong was bijna gehalveerd en werden meer complexe patronen gespeeld. Aan het eind van de twintiger jaren was kroncong de populairste muziek in Indië!

Snelle verspreiding op Java van kroncong vanaf circa 1920.

Door de opkomst van grammofoonplaten was het luisteren naar kroncongmuziek niet meer geheel afhankelijk van optredende kroncong bands. Het nog bescheiden aantal kroncong bands, zangers en zangeressen waren toen niet alleen te beluisteren bij toen nog aantal beperkte radiostations, maar ook te beleven bij de lokale cafés in de meeste grote steden en zelfs op de desa’s in Java. Op die wijze ontstonden er ook eenvoudige lokale ‘kroncong muziekgroepen’, de zogenaamde ‘kroncong desa’. De kroncong groeide toen gestaag verder tot in geheel Java.

Eerste president van Indonesië

In de jaren circa 1943 -1948 werd kroncong muziek zelfs door ‘wijlen’ Boeng Soekarno – toen nog als actief politicus – (later als de 1ste President van Republiek Indonesië) als ‘medium en informatie-instrument’ gebruikt om belangrijke informatie aan de bevolking te geven. (NB: ‘analfabetisme in Indonesië was toen hoog’.) De kroncong liederen bevatten o.a.; ‘Nationale/ nationalistische teksten om de Indonesische bevolking te stimuleren de strijd aan te binden voor hun streven naar onafhankelijkheid! Maar nooit op de vijand gericht!

“Dr. Ans Gommers-Dekkers schreef in haar boek ‘Indonesische Volksliederen’ het volgende: De Indonesische volksliederen zijn tijdens en na de onafhankelijkheidsstrijd (1945-1949) ontstaan. Het gaat om zogenaamde heroïsche, nationale en provinciale liederen. Aan de heroïsche liederen –Kroncong Revolusi- wordt de meeste aandacht besteed. Ze worden gezongen als strijdliederen en bevatten meeslepende teksten en melodieën (meest gecomponeerd door Ismail Marzuki), waarin wordt opgeroepen om aan de strijd deel te nemen.”

Deze actie van ‘Soekarno‘ leidde tot een tweede belemmering voor kroncongmuziek, nu van politieke aard. Want toen de strekking van de kroncong liederen enigszins duidelijk was bij de Koloniale Regering in Oost-Indië, werd kroncong verboden!

Na de onafhankelijkheid van Indonesië en daardoor de gedwongen terugkeer van de Indo’s naar Nederland bleef de nostalgie en bleven trouw aan de Indonesische kroncongmuziek. Voor de Hollanders was deze kroncong de Indische heimwee naar Indonesië.

(Zie artikel over Sandra Reemer)

In Indonesië volgde na de onafhankelijkheid niet alleen herstel van de kroncong, maar ook verdere opleving, ontwikkeling en nog meer uitbreidingen van de genre’s. De kroncong was na de onafhankelijkheid van Indonesië in een rap tempo niet alleen verspreid in de grote steden op Java, maar ook verder ontwikkeld en verfijnd. Er ontstonden kroncong bands met meerdere instrumenten dan de reguliere 6-7 instrumenten. Orkesten van middel- groot werden opgericht. Er was veel opkomst en bloei van getalenteerde zangers en zangeressen, niet alleen in Jakarta (voormalig Batavia) maar ook in de grote steden zoals; Semarang, Yogyakarta, Solo en Surabaya, tot de middelgrote Desa’s en zelfs in de Kampóngs op Java. Vooral omdat de liederen en teksten echt gericht waren (en nog steeds) op de Javaanse bevolking en culturele uitingen die neerkwamen op gevoelige levensliederen.

check deze

Kroncong breidde zich nog verder uit, zelfs tot ver in de Banda Zee en Eilanden zoals Ambon en Molukken. “NB: Bijzonder ook vermeldenswaardig dat er in Bandar Lampung Zuid-Sumatra een wijk is met Molukse inwoners, die ook kroncongmuziek onderhouden; nog steeds authentiek kroncong asli. Verrassend en tegelijk prachtig om ernaar te luisteren (Auteur was in 2010 en 2011 in Lampung).” Ook in Maleisië was traditionele kroncong één van de volksmuziekgenres geworden. Kroncong was uitgegroeid tot Nationale Volksmuziek in Indonesië. Interessant ook vermeldenswaardig dat in Ambon en Moluksde eilanden er een nieuwe soort Muziek ontstond -ook mede beïnvloed door de kroncong beat-, de PocoPoco. Uitvinder is Jopie Latul (oorspronkelijk geboren in Flores). Eén van de populaire Poco Poco lied is o.a. Solina. De muziek is een mix van alle kroncongklanken met disco beat. En kan naast de Poco Poco ook als de ‘Country Line dance’ gedanst worden, een uitvinding van de Banda Eilanden in Indonesië.

Een ander genre was ontstaan o.a. De ‘Komedie’ Stamboel in Batavia, een Indische opera-uitvoering van kroncong. Deze stamboel liederen waren gerelateerd e/o stamden uit de verhalen uit Istanbul Turkije; Stamboel de Maleise naam voor Constantinopel of Istanbul. Andere genre’s waren (en nog steeds populair) de Langgam – de echte Javaanse kroncongmuziek- voornamelijk in Midden-Java en de Lagu Daerah -streek of volksliederen- in een uitvoering van mix lokale volksmuziek met wat kroncong beat. Vooral deze laatste, prachtig (de artiesten meestal in traditionele klederdrachten) en een lust om ernaar te luisteren en kijken via Youtube!

Kroncong, van ‘gewone Volks- tot Professionele Muziek.

De kroncong bands en groepen ontwikkelden zich tot kleine orkesten en zelfs ook met uitbreiding van muziekinstrumenten zoals: de piano, cello, klarinet, banjo, mandoline, xylofoon, percussies, soms ook kulintan instrument en zelfs met 2-4 violen.

Enkele bekende en populaire artiesten op Java-Indonesië.

Bekend kroncong lied gecomponeerd door Gesang (adoptieopa van Asty Dewi)

Hetty Koes Endang (zangeres) met haar kroncong vertolking; ’Desember Kelabu (Grijze Decembermaand)’, mag gerekend worden als top kroncong zangeres in Indonesië, met begeleiding van een voltallig groot kroncong orkest. Genres; kroncong asli en modern. Treedt over het algemeen op Jakarta. Sundari Soekotjo (zangeres); kroncong asli. Toeti Tri Sedyah (zangeres). Waljinah (zangeres); koningin van de Langgam, met haar bekende lied; Yen ing tawang ana lintang. Mathou ; Langgam zanger, met o.a. zijn vertolking van ‘Bengawan Soré’. Zo zijn er nog tal van bekende en minder bekende kroncong artiesten in Indonesië te horen en te beleven. Allen vanaf de jaren 1965 tot heden. Vooral ook niet te vergeten, zanger Gesang de specialist kroncong asli (jaren 1960).

Tot de moderne zanger/artiest kroncong modern is ongetwijfeld Tommy Ali (nieuwe generatie) met zijn kroncong disco/reggae vertolking van Kota Solo.

Ook vermeldenswaardig met de ontwikkelingen Indonesische en Moderne kroncong door generatie vanaf 1980 namelijk, de genres Indonesische plus Westerse kroncong sounds, zoals:

• Instrumental kroncong westers getint geluid, met Saxophone als hoofdinstrument. Enkele kroncong bands die overwegend instrumental speelt, hebben zelfs ‘gamelanklanken’ geïntegreerd in de kroncongmuziek.

• Indonesian Sweet Jazzy kroncong.

• Bossanova Jawa-kroncong.

• Kroncong Cha-cha –cha.

Deze drie genres, kunnen zeker een antwoord zijn op de kritieken van de Hollanders in beginjaren van ontstaan van kroncong in Batavia om niet naar kroncong te luisteren. Maar meer naar Europese liederen; dus zo Europees mogelijk! Zeker ironisch als kroncong in beginjaren ‘geweerd werd door de Hollanders/ Europeanen’, en dan vanaf circa 1985-1990 deze westerse soorten muziek in kroncong stijl worden uitgevoerd!

Nog een grote doorbraak en modern is zeker de zangeres Safitri met haar genre Keroncong in Lounge, vanaf circa 1990 in Indonesië. Uitvoering niet alleen Indonesische teksten, maar ook nostalgische Engelse populaire liederen in kroncong. Liederen zoals: Oh Carol, The end of the World, when I fall in love, Fly me to the moon, en nog vele andere populaire 60’er jaren sounds of the sixties. Deze zijn slechts enkele voorbeelden van de uitbreidingen en verdere ontwikkeling van kroncong in Indonesië. Zelfs tot in California – USA.

In Bali is kroncong beat á la westers te horen in combinatie met gamelanklanken, niet alleen als luister- en lounge muziek, maar ook als dans- catwalkmuziek (laatste voor de modepresentaties). Dankzij de initiatieven van Rick’s Maharani Records and events– met zijn gemengde musici uit Java, Korea en Japan- Denpasar Bali-Indonesië.

Kroncong in Nederland.

Omstreeks 1967/1968 waren de eerste kroncong muziek te horen in Nederland. Het gaf aan dat de liefde voor kroncongmuziek ook werden meegenomen door de Indo-Europeanen/Nederlanders waarvan de meesten toen na de onafhankelijkheid van Indonesië vrijwel direct moesten vertrekken uit Indonesië. Hun liefde en heimwee voor/naar Java werden bewaard en gekoesterd o.a. in kroncong bands en kroncongmuziek.

Eén van de eerste (wellicht de eerste) kroncong band was de Molukse jongeren, De Suara Nusa-Ina met prachtige slepende en melancholische klinkende kroncongmuziek, zoals te horen in Maluku. Eerste en enige langspeelplaat (stereo) was getiteld, Selamat datang!

Tweede kroncong ensemble was van Victor Kaihatu (ene Moluks kroncong ensemble) met o.a. het liedje ‘Hampir Malam’. Helaas, deze kroncong bands tegenwoordig weinig/nauwelijks meer te horen.

De gitarist George de Fretes (Indo Europeaan) bekend met zijn ‘ Hawaiian kroncong. En ook niet te vergeten; Rudi Wairata en band (combinatie Indonesisiche kroncong en Hawaiian kroncong) o.m. zeer bekend met de liederen; ’Waarom huil je toch nona manis en Goodbeye to you my nona manis’.

Een mix van Indo en kroncongmuziek van eveneens de bekende “Rudy van Dalm and the Royal Rhytmics,” met o.a. de kroncong liederen; Bengawan Solo en Selendang Sutra.

Anno 2000 is een sprong gemaakt naar kroncong met een nog modernere begeleiding namelijk; de begeleiding door Marinier muziekkapel der Koninklijke Marinier. Opgevoerd tijdens festival “De weduwe van Indië leeft.” Gala van Indisch lied, in Congrescentrum Den Haag. Liederen in kroncong stijl werden gespeeld zoals o.a.: “Waarom huil je toch nona manis?”, gezongen door de bekende zanger-kok Lonny en zangeres Nurlaila. (NB: auteur heeft vermelde kroncong CD’s en VCD’s in zijn collectie).

Onder de Surinaamse-Javaanse gemeenschap in Nederland (circa 1988/1990) waren er ook pogingen gedaan om kroncongmuziek te spelen. Artiest en initiatiefnemer was mas Mento in Amsterdam. Overwegend kroncongstijl van de bekende Indonesische kroncong tevens pop Jawa zanger Mus Muljadi. Van de kroncong band Mento, is nu weinig van te horen. Ook in regio Den Haag, was er – circa 2008/2010 een poging gedaan een kroncong band op te richten op initiatief van R. Sanrodji and friends. Helaas ook tijdelijk.

Kroncong in Suriname.

In Suriname was voor het eerst kroncongmuziek te horen en te beleven omstreeks 1939, Paramaribo; Kroncong band Mata Hari, opgericht door en onder leiding van Pak Ramin. En omstreeks 1940; Kroncong band Sinar Bulan op Moengo, opgericht door en onder leiding van Pak Markoen (Bauxietdorp aan de Cotticarivier in het district Marowijne). Pak Ramin en – Markoen waren beiden pleegbroers en hadden privé LO-muziek, ook diploma’s behaald en gekozen voor viool als hun muziekinstrument. Beiden hadden afgesproken na behalen van de LO-diploma’s hun ‘eigen kroncong bands’ op te richten. En zo geschiedde dat. Zij kunnen als grondleggers van de kroncong in Suriname beschouwd worden.

Achter: de man met de maraca’s is Seno, rechts zittend is Markoen (vader van de bekende Harrie Djojowikromo), rechts achter staand: Kasman Tjokroredjo, zitted 3e van links Soetario Pardi, 4e achter met bass Somin Moeljoredjo, 5e Rasmad, naast dhr.Markoen, met banjo dhr.Resodikromo (niet zeker)

Circa 1970 werd ‘Suara Istana‘ opgericht in Paramaribo. De eerste beginjaren van circa 4-5 jaren speelden zij overwegend Javaanse Popmuziek (mede beïnvloed door de Indonesische artiesten Mus Muljadi en Titiek Sandora). Maar daarna ook kroncongmuziek in haar repertoire opgenomen, met als toevoegingen van de instrumenten 2 ukuleles, trompet en saxofoon.

Helaas, sinds circa 2007/2008 is er weinig of nauwelijks kroncongmuziek van vermelde kroncong bands te horen.

Bronnen:

– Dr. Ans Gommers-Dekker: Indonesiche Volksliederen, 2011. Arnhem.

– R. Gross, De krontjongguitar, Den Haag, Moessoen 1972.

– T. de Groot, pasarkrant 1994; Naar de bakermat v.d. krontjong.

– Rahardjo; informatie, gesprekken en ervaring kroncong in Suriname, Bandar Lampung (Zuid Sumatra), Jakarta en Bandung.

– J. Teunissen; De Portugese wortels van de Krontjong, pasarkrant 1994.

– Wikipedia.org/wiki/Kroncong.