Javaanse huwelijk

HET JAVAANSE HUWELIJK

(door Basuki)

Elk volk, elke stam heeft zijn tradities, zeden en gewoonten.
Tradities zijn overleveringen, mededelingen van mond tot mond en van geslacht tot geslacht.
Een volk rijk aan cultuur en tradities is een volk rijk aan beschaving.

Een stukje van de javaanse cultuur (wayang) is in de vorige edities reeds een beetje belicht; thans wil ik enige tradities onder de loep nemen.
In deze serie zullen o.a. het huwelijk, mitoni (7e maand zwangerschap), tedak siten (medonni: wanneer een jongen of meisje van ca. 7 selapan de aarde betreedt) aan de orde komen.
Let wel: de artikelen zijn niet bedoeld als wetenschappelijke onderwerpen, beogen niet om belerend te zijn, maar hebben enkel en alleen de bedoeling om een tipje van de sluier te lichten van onze rijke beschaving.
Ik ben open voor kritiek en commentaar en zal dankbaar zijn voor op- en aanmerkingen.

Indonesië heeft veel verschillende culturen. Naar schatting zijn er meer dan 300 culturen en talen (er zijn meer dan 200 miljoen Indonesiers, die op 13.677 diverse eilandjes leven). Deze enorme diversiteit in culturen heeft een grote impact op huwelijksceremoniën. Elke bruiloft in Indonesië heeft haar eigen ceremonie, die beïnvloed wordt door de culturen van de betrokken families. Een trouwerij in Indonesië is niet alleen een verbintenis van 2 mensen, maar is ook een verbintenis tussen de 2 families.

HET JAVAANSE HUWELIJK
Een serieuze en wederzijdse liefde tussen een vrouw en een man zal moeten eindigen in een huwelijk.
Een huwelijk komt tot stand door de beslissing van het verliefde paar om te trouwen of zoals vroeger doordat de ouders van de jongen en het meisje dat beslist hebben. Dit was traditioneel een principe-kwestie geweest. Een javaans gezegde luidt:”tresno jalaran saka kulino” Dit betekent: in de liefde moet men naar elkaar toe groeien.
Tot nu toe blijft de Javaan dicht bij de familie. Familie-solidariteit is van primair belang.

1. Het aanzoek
De ouders van de jongeman (bruidengom in spé) sturen een afgezant naar de ouders van het meisje (toekomstigebruid) met het verzoek dat hun zoon met hun dochter wil trouwen (tegenwoordig, om praktische redenen praten de wederzijdse ouders direkt met elkaar). De ouders van het paar moeten instemmen met het huwelijk.
Normaal hebben de ouders van de toekomstige bruid meer te zeggen dan de ouders van de bruidegom, omdat zij de huwelijksceremonie moeten organiseren. Zij zijn degenen die zullen kiezen wat voor huwelijk het gaat worden, b.v. paés agung (grote opsmuk), paés kesatrian (opgemaakt als een ridder, dus “eenvoudig”)
Zij plannen de huwelijksceremoniën, die opgevolgd moeten worden, zoals peningsetan (traditionele verloving), siraman (badceremonie), midodarèni (ceremonie op de vooravond van het huwelijk), panggih (rituele ontmoeting).
Zij bepalen ook welke kleding de ouders moeten dragen (welke batik-patroon), welke kleur, enz.
Het vragen van de hand van het meisje heet lamaran (van nglamar=formeel ten huwelijk vragen)
Vroeger, toen het huwelijk door de ouders gearrangeerd werd en dus de jongen en het meisje elkaar niet kennen, heette deze term nontoni (van tontonan=vertoning).

De visite (vader, moeder, afgezant en de jongen) wordt ontvangen door de ouders van het meisje en na de traditionele begroetingsceremonie moet het meisje dan drinken en versnaperingen serveren. Dit geeft het meisje de gelegenheid om stiekem haar aanstaande bruidegom te aanschouwen en omgekeerd.
Na de lamaran of tontonan volgt dan de peningsetan (srah-srahan)=verloving.
Peningsetan komt van het woord singset = vastbinden, verbinden. Dit is dus een afspraak die de wedezijdse ouders hebben gemaakt dat het huwelijk voltrokken wordt. De ouders worden dan schoonfamilie van elkaar (bésan).

De ouders van de jongen nemen o.a. de volgende artikelen mee als geschenk voor de ouders van het meisje:

• een set SURUH AYU (suruh = soort blad, ayu = mooi), symboliseert veiligheid
• verscheidene batik kleding met diverse patronen behelzen geluk en het beste in het leven
  stof voor kebaja (klambi)
• een witte sjerp(saboek) voor het middel is een teken van sterke wil(paningset= krama inggil voor saboek)
• fruit als teken van goede gezondheid
• rijst, suiker, zout, bakolie : dit zijn de basis levensbehoeften
• een set (trouw)ringen voor het paar
• geld, als bijdrage voor de huwelijksceremonie

2. Pemaes (dukun mantèn) en de huwelijkscommissie
Een complete huwelijksceremonie bevat verschillende gecompliceerde traditionele rituelen.Bij die gelegenheid is de rol van een pemaes, een traditionele make-up vrouw die de hele ceremonie leidt, zeer belangrijk.
Zij zorgt voor de make-up en de kleding van de bruid en bruidegom, de verschillende soorten offers, de verschillende soorten ceremonies gedurende de hele avond.
Gewoonlijk kan zij een complete huwelijkskleding, versierselen en sieraden en alle uitrusting die nodig zijn voor een huwelijk lenen.
Het huwelijksfeest moet zorgvuldig voorbereid worden; het bevat namelijk veel dingen die gedaan moeten worden, ongeacht welke soort huwelijk men kiest. Een klein comité van naaste familieleden en vrienden wordt dan opgezet. De grootte van dit comité hangt af van hoe groot het feest wordt en hoeveel gasten er uitgenodigd worden. In feite is een huwelijksceremonie een heel grote show, die het aanzien van de families in de gemeenschap weerspiegelt.
Het comité moet het hele feest organiseren: het huwelijksprotocol, eten en drinken, de (gamelan)muziek en dans, versieringen van de feestzaal, de ceremoniemeester, siraman, getuigen voor ijab (of ningkah) welkomstspeech, vervoer, communicatie en veiligheid.maar het belangrijkste is de voltrekking van ijab (zowel de kerkelijk als de burgerlijk huwelijk), die het paar legaliseert als wettige man en vrouw.

TARUB
Enkele dagen voor het huwelijk wordt de ingang van het huis of erf versierd met Tarub een “ poort” wordt versierd met verschillende bloemen, bladeren en planten (Tuwuhan).

Er is sprake van veel symboliek:

•  twee bananen-stammen versierd met rijpe bananen. Betekenis: zoals bananenbomen overal kunnen groeien, zo ook zal het nieuwe paar zich overal goed en gelukkig voelen.
• twee tebu wulung (rode rietsuiker). Betekenis: twee families komen samen om het huwelijk te vieren.
• twee kelapa gading of cengkir gading(half rijpe kokosnoten). Betekenis: het paar houdt van elkaar en van de hele familie en zal altijd voor elkaar zorgen.
• verschillende bladeren van de kroton, alang-alang, dhadap serep. Betekenis: het paar zal altijd in veiligheid wonen tezamen met de hele familie.
• bovenaan de poort zal men ook de bekletepe zien, dit is de verssiering van Janur Kuning (jonge kokospalmbladeren). Betekenis: duivelse geesten weten nu dat er een ceremonie plaats heeft in dit huis en dat ze weg moeten blijven.

Voordat de Tarub en Bekletepe gemaakt worden moet een speciale sajen geofferd worden.
Dit sajen bestaat o.a. uit bananen, kokosnoten, tempeh, koepat, jamu (kruidendrank).
De symbolische betekenis van de sajen is om de zegen van de voorvaderen en om bescherming tegen kwade geesten te verkrijgen
De sajen moet geplaatst worden op elke plek waar de ceremonie plaats vindt, zoals de badkamer, de keuken, onder de poort en onder de tarub-versieringen, op straat vlak bij het huis enz.

SIRAMAN CEREMONIE
Siraman komt van het woord siram = een bad nemen. Voor het paar in de trouwrituelen betekent dit, dat zowel hun lichamen als hun zielen gereinigd moeten worden. De siraman plechtigheid wordt gewoonlijk in de namiddag georganiseerd, een dag voor de IJAB. Siraman van de aanstaande bruid wordt georganiseerd in haar ouders huis. Voor de aanstaande bruid wordt deze in het huis van zijn ouders gepleegd. De plek van de Siraman is gewoonlijk in de familiebadkamer of op een plek geschikt gemaakt voor dit doel (bv. op het erf).
Tegenwoordig wordt alleen de tweede optie gebruikt, dus op het erf. De lijst van personen die het paar baden is ook zeer belangrijk. Naast de ouders worden oudere eerbare vrouwen uitgenodigd.
Meestal is het aantal personen die het paar baadt beperkt tot zeven. 7 is in het javaans PITU. Zo geven zij PITUlungan (hulp)
Voor deze ceremonie wordt verschillende voorwerpen klaargemaakt, zoals een grote tobbe gevuld met water en geurige bloemen, kleurige poeders (5 kleuren) die als zeep dienst doen, 2 cocosnoten aan elkaar gebonden die als water opschepper (gayung) dienst doen en verschillende batiks. Uiteraard ontbreekt de sajen voor de siraman niet.

MIDODARENIE CEREMONIE
De midodarenie ceremonie heeft plaats op de vooravond van het huwelijk en de IJAB en PANGGIH ceremonies.
Midodarenie is afgeleid van het woord WIDODARI, dat hemelnimf (engel, godin) betekent. Deze avond wordt de bruid even mooi als een hemelnimf. Volgens de oude traditie zouden andere hemelnimfen haar komen bezoeken. De bruid dient in haar kamer te blijven van 6 uur ’s avonds tot 12 uur middernacht.
Bij haar zitten enkele oudere vrouwen die haar advies geven. Familie van de bruid en bruidegom, alsook haar vrienden, kunnen haar eventjes bezoeken. Alleen vrouwen worden toegelaten.
De ouders van de bruid geven haar de laatste maaltijd. Vanaf de volgende dag staat ze onder de hoede en bescherming van haar man.

In de bruidskamer worden sajens (offers) geplaatst. Deze sajen bestaat uit:

rijst gekookt met kokosmelk (segoh goeri)
ingkung(goed gekookte haan)
groente sauzen
telon (driekleurig) bloemen
thee en koffie zonder suiker
drank van jonge kokosvruchtvlees met kokossuiker (degan met gula kelapa)
verlichte lantaarns
bananen van de rajah varieteit (gedang rajah)
bloemen in een schaal gevuld met heilig water
gebakken kleefrijst (djadah), brood
sigaar en pijp gemaakt van papaja blad.

Buiten de bruidskamer vindt ondertussen de ontmoeting van de familie en vrienden van de bruid met de familie van de bruidegom (peningsetan) plaats.
Peningsetan is afgeleid van het woord singset(verbinden). De twee families ontmoeten elkaar en worden “schoonfamilies”. Om 7 uur ’s avonds arriveert de bruidegom met zijn famile bij de woning van de familie van de bruid. Ze hebben geschenken bij zich (zie deel 1. het aanzoek).
Beide families kunnen elkaar nu wat beter leren kennen. De familie van de bruidegom mag naar binnen.
Alleen de bruidegom mag niet naar binnen. Hij moet buiten (op de veranda) blijven wachten, vergezeld van vrienden en kennissen. Hij kan alleen een glas water te drinken krijgen en hij mag niet roken.
Pas na middernacht kan hij eten. Dit is een les in in bekoring: hij moet de honger en verleiding kunnen weerstaan.
Aan het eind van de avond vertelt een bode aan de gastvrouw en gastheer dat de bruidegom nu onder hun verantwoordelijkheid staat. De bruidegom keert niet terug naar huis, maar mag nu het huis betreden. Hij mag echter niet in de welversierde bruidskamer komen.

Kembar Mayang
Op de avond van de temuning (ontmoeting) ceremonie wordt de Kembar Mayang (set bruidsboeketten, 2 voor de bruid en 2 voor de bruidegom) vervaardigd. De kembar mayang wordt slechts 1 keer in het leven van een persoon ten behoeve van die persoon gemaakt. Trouwt iemand voor de 2e keer, dan zal hij/zij geen kembar mayang meer krijgen. Het vervaardigen van de kembar mayang gaat gepaard met een complete theater-uitvoering. Elke tak, blad of bloem dient “gekocht” te worden door de moeder van de bruid.
De boeketten worden gemaakt van verschillende bladeren, bloemen en ornamenten gemaakt van janur kuning (gele jonge kokosbladeren), vastgezet in een debog (bananenstam).
Ook hier is sprake van brede symbolische betekenis:
Gunung-gunungan of tjandi-tjandian (bergen, tempels): zoals hoog en breed is, zo is ook de kennis, de ervaring en het geduld van de man.
Keris: stelt de voorzichtigheid voor waarmee men in het leven moet omgaan met wijsheid.
Petoet-petjoetan(zwepen): het paar zal altijd met een optimistische kijk door het leven gaan.
Payung-payungan (paraplu’s): het paar zal de hele familie beschermen.
Walang-walangan (sprinkhanen): het paar zal energievol en snel beslissingen in het leven maken.
Manuk-manukan (vogels): het paar heeft een hoge levensmotivatie.
Beringin: het paar zal altijd de familie en andere mensen beschermen.
Kruton bladeren: deze bladeren bieden bescherming tegen boze geesten.
Bladeren van dhadhap serep: het paar zal alle problemen met de heldere en kalme geest oplossen.
Dlingo bengle kruiden: ze bieden het paar bescherming tegen bozen geesten.
Patra manggala bloemen: om het boeket te verfraaien.

Lalar(reinigingsritueel)
Dit reinigingsritueel is bedoeld om het bruidspaar zowel lichamelijk als geestelijk te reinigen.
Deze ceremonie wordt ’s middags georganiseerd, op de dag voordat de andere ceremonies (Ningakah en Panggih) worden uitgevoerd. Dit is traditioneel in Java de gewoonte.
In Suriname echter wordt de Lalar-ceremonie veelal op de dag van de Nemonie ceremonie uitgevoerd.
Het paar neemt midden in de (woon)kamer op de kelasa plaats, slechts gekleed in een batik- kleding Bij deze reinigingsceremonie wordt gebruik gamaakt van gllepung beras werna 7, een fijn gemalen mengsel van (7) rijstsoorten, waaronder godong kemuning, pandhan wangi en mangir zijn toegevoegd. Dit wordt als een soort van scrub gebruikt. Familie en vrienden mogen om de beurt het paar “reinigen” , dit gebeurt door wat van het mengsel op de lichamen van het paar te wrijven. De ceremonie wordt afgesloten met het “poederen” van de bruid met een gele poeder(lalar) en het wegscheren van de “babyhaartjes” rond gezicht, hals en nek.

Ijab (ningkah) ceremonie
De ijab ceremonie is het belangrijkste ritueel om het huwelijk te legaliseren. De voltrekking van de ijab ceremonie gebeurt in overeenstemming met de godsdienst van het paar.

Temuning(panggih of nemonie)
Onder begeleiding van gamelan muziek, begint de traditionele ontmoeting (panggih of nemonie) tussen de bruid en haar bruidegom aan met de Tarub versierde poort voor het huis.
De bruidegom arriveert bij de poort voor het huis van de ouders van de bruid. Hij is vergezeld door zijn familie. Alleen zijn ouders zijn er niet bij. Zij mogen bij deze gebeurtenis niet aanwezig zijn.
De bruid, vergezeld van twee oudere vrouwen, komt uit de bruidskamer. Haar ouders en familie komen achter haar aan. Twee vrouwen dragen de Kembar Mayang.
Tijdens de panggih ceremonie wordt de Kembar Mayang naar buiten gebracht en langs de weg gegooid om zo de boze geesten van deze ceremonie en de omliggende huizen weg te houden. Tevens worden twee kembar mayang links en rechts van de troon gezet als versiering.

Balangan Gantal (Suruh)
De bruid ontmoet de bruidegom. Ze naderen elkaar. Wanneer ze ongeveer 3 meter van elkaar verwijderd zijn, gooien ze de gantal (een bij elkaar gebundelde suruh-bladeren) naar elkaar toe.
Volgens oude tradities hebben suruh-bladeren de kracht om boze geesten weg te jagen.
Door deze bladeren naar elkaar toe te gooien, bewijst men dat de persoon voor jou de echte persoon is en niet een of andere boze geest die zich voordoet als die persoon.

Noot (van de schrijver): een misvatting is (zoals veel vrouwen dat willen) dat degene die het
eerst de andere raakt, hij of zij de “baas” wordt in het huis. Dus de vrouwen fluisteren de bruid toe om eerst te gooien, zodat zij de dominante figuur wordt in de huishouding.

Widji dadi
De bruidegom breekt een ei met de rechtervoet, de vruchtbaarheid van het huwelijk wordt hiermee gesymboliseerd.
De bruid wast de bruidegoms voet met bloemenwater, d.w.z. dat de man klaar is om een verantwoordelijke echtgenoot te zijn en dat de vrouw klaar is om haar man trouw te dienen. (de feministen en de ge-emancipeerde vrouwen willen vaak dit gedeelte overslaan, omdat zij door dit te doen erkennen dat de man het voor het zeggen heeft.)

Sindur Binayang
Na het ritueel van Widji Dadi leidt de moeder van de bruid het paar naar de huwelijkstroon.
Zij wijst hiermee de weg die leidt naar het geluk.

Kacar Kucur of Tampa Kaya
De bruid krijgt van de bruidegom sojabonen, pinda’s, gele rijst, maïs, bloemen en verschillende munt stukken (het aantal moet even zijn). Het stelt voor dat de echtgenoot al zijn inkomen aan zijn vrouw moet geven. De bruid ontvangt zorgvuldig deze geschenken in een witte doek op haar schoot. Zij moet een goede en zorgende vrouw zijn.

Tanem
De vader van de bruid zet het paar op de huwelijkstroon. Hij keurt het huwelijk goed en geeft zijn zegen.

Tukar Kalpika
Dit is het uitwisselen van de ringen als teken van eindeloze liefde.

Timbang
Zowel de bruid als de bruidegom zitten elk op 1 been van de vader van de bruid, terwijl hij zegt dat ze elk evenveel wegen. Hiermee bedoelt de vader dat hij van beiden evenveel houdt.

Dahar klimah of Dahar kembul
Het huwelijkspaar eet en drinkt samen, ze voeden elkaar. De dukun manten, als leider van de ceremonie, geeft een bord aan de bruid met daarop gele rijst, gebakken ei, sojabonen, tahoe, dendeng ragi en kippenlever.
Eerst maakt de bruidegom drie kleine balletjes en geeft het met de rechterhand aan zijn bruid.
Daarna doet de bruid hetzelfde voor de bruidegom. Wanneer ze gedaan hebben met eten, drinken ze ook samen. Dit ritueel heeft als betekenis dat het paar samen moet genieten van alle bezittingen die ze hebben.

Mertui
De ouders van de bruid halen de ouders van de bruidegom op, die de hele tijd voor het huis hebben gewacht. Ze wandelen samen naar de plaats van de ceremonie. De moeders vooraan, de vaders achteraan.
Daar zetten ze zich op de huwelijkstroon: de ouders van de bruid rechts van het paar, de ouders van de bruidegom links van het paar.

Sungkeman
Knielend vraagt het paar de zegen van de ouders. Eerst aan de ouders van de bruid, daarna aan de ouders van de bruidegom. De Dukun Manten neemt, voordat dit ritueel begint, de keris van de bruidegom en geeft deze weer terug na het beëindigen van de Sungkeman.

Dit is dan het einde van de ceremonies met betrekking tot het Javaanse huwelijk.
Wat daarna gebeurt is iets wat men tegenwoordig niet meer doet. De bruid en bruidegom moeten 5 dagen (sepasar) thuis blijven in het huis van de ouders van de bruid. Vroeger kennen bruid en bruidegom elkaar niet. Deze 5 dagen zijn namelijk ingesteld om met elkaar te kunnen experimenteren (populair gezegd).
Daarna zijn ze vrij in hun doen en laten.

In 4 afleveringen heb ik getracht een tipje van de sluier te lichten van bepaalde Javaanse tradities en gewoontes. Het Javaanse huwelijk is een van de prachtige tradities, die soms nog gehandhaafd is.
Hopelijk heb ik een beetje kunnen bijdragen tot een beetje begrip van vele symbolieken die in de Javaanse gewoonten gebruikt worden.

Basuki
e-mail: stesno_nl@hotmail.com

Bronnen:
joglosemar-suryo negoro
de waal malefijt-javanese in suriname